مهریه عروس‌های قدیمی چه بود؟
هیچ‌كس فكر نمی‌كرد پس از ثبت مهریه در قانون حمورابی در حدود 3700 سال پیش، پسر رعنایی سراز پانشناخته 24 كیلو شمش طلا و 1364 سكه طلای بهار آزادی مهر معشوق خود كند به امید روزهای طلایی. قانون حمورابی برای نخستین بار، مهریه را به صورت رسمی همراه با ضمانت اجرایی ثبت كرد.
مهريه عروس‌های قدیمی چه بود؟
البته از میزان و نوع مهریه در دیگر دوره‌های تاریخی همچون عصر كشاورزی، آهن و آتش و...، اطلاعی در دست نیست! آیا داس و محصول زراعی را مهر زنان خود می‌كردند و آیا مهریه شدن دایناسورها دلیلی بر انقراض آنها بوده است! پاسخش بماند تا كشف داده‌های جدید... اما مهر یا همان مهریه به مالی گفته می‌شود كه هنگام عقد نكاح، مرد باید آن را به همسرش بپردازد. مهر لازمه نكاح است و دارای الزام قانونی سخت و سفت است. میزانش به صورت توافقی است گاه جنگ سختی در می‌گیرد در این میان و عقد ناخوانده را باطل می‌كند.
مادر بزرگ مهرش را گرفت، نگرفت؟!
می‌آمدند و می‌ماندند تا آخرش؛ مادربزرگ و پدربزرگ‌ها را می‌گویم كه وقتی زندگیشان را در اتاقی از خانه پدری شروع می‌كردند، تمام رویاهایشان را نیز در همان اتاقك در ذهن خود نقاشی می‌كردند برای همدیگر.عروس با لباس سفید می‌آمد و با رخت سفید رخت برمی‌بست. می‌دانید كه ازدواج در آن روزگار سبك دیگری بود؛ یك روز مادر، دختری را كه در مهمانی یا گرمابه دیده بود انتخاب می‌كرد بعد... یا یكی از آشنایان و فامیل‌های خود را به پسرشان پیشنهاد می‌دادند و پسر هم به رسم روزگار قند در دلش آب می‌شد و بی‌درنگ موافقت می‌كرد.
می‌رفتند خواستگاری و همه چیز به همین سادگی آغاز می‌شد و عروسی شكل می‌گرفت. مهریه نیز وزن و میزانش آنقدر بود كه جوان قدیم می‌توانست آن را ادا كند. در بسیاری موارد همان زمان عقد، مهریه پرداخت می‌شد. در بیشتر موارد هم عروس‌های قدیم آن را نمی‌گرفتند، تنها مهریه می‌ماند در قباله ازدواج.
میزان این مهریه‌ها كه بیشتر به صورت نقدی یا ملكی بود برحسب پایگاه اقتصادی و اجتماعی، نوع فرهنگ و عرف، مكان و موقعیت جغرافیایی متغیر بود. آینه و شمعدان و یك جلد مصحف شریف، تقریبا پای ثابت بیشتر مهریه‌ها بود.
مهریه‌ها در دهه 20 كه از 100 تومان بندرت فراتر می‌رفت، درست در دهه 40 به حدود هزار تومان رسید. در همین دهه قیمت متوسط یك خانه 200 متری در شهر تهران با همه مصالح آجر و آهن، چیزی حدود 10 هزار تومان است.
در دهه 50 كم‌كم پای طلا به مهریه‌ها باز شد و در سال‌های پس از 58 سكه بهار آزادی تقریبا در بیشتر عقدنامه‌ها جا خوش كرد تا هر روز تن مردانی را كه كوچك‌ترین اختلافی با زوجه محترمه دارند، از نوسان نرخ آن به لرزه دربیاورد
یك برش زمانی
نه این كه فكر كنید زیاد بودن میزان مهریه مختص و منحصر به زمان ما بوده است؛ اصلا. زوج‌های جوان در دوران ایران باستان هم حس جوان‌های امروزی را داشتند. عقدنامه‌های پهلوی و پازند كه مربوط به دوران زرتشتی است، نشان می‌دهد میزان مهریه در آن دوران خیلی زیاد بوده است.
در یكی از این سندها چنین آمده است: «به نام آفرین دادار هروسب آگاه... بخشش كند 2000 درم سیم سپید ویژه(ناب) و دو دینار زر سرخ سره نیشابوری به نام و سروری فلانی رسید. در حضور شما خویشاوندان این سروری كه به وصلت مسطور هر دو آمد، فلانی در حضور شما در مورد دادن مبلغ فوق و نیز وفای به عهد به زبان قبول كرد...».
جالب این كه پس از این دوره، میزان مهریه رو به كاستی گذاشت. فكرش را هم نكنید كه داماد در صورت توانایی و استطاعت لازم باید آن را پرداخت می‌كرد؛ خیر. مهریه در گذشته به صورت عندالمطالبه بوده است. كافی بود عروس خانم لب‌تر كند...
از طرف دیگر ادیان آسمانی خود متغیرهای مهمی در میزان و نوع مهریه بوده‌اند. مهریه در دین یهود نیز برای عقد نكاح، الزامی است اما هنگامی پرداخت می‌شود كه زن از همسر خود جدا شود، در غیر این صورت مهریه پرداخت نخواهد شد. در گرایش كاتولیك اصلا چیزی به نام مهریه وجود ندارد، میان پروتستان‌ها هم این امر تا اندازه‌ای اختیاری است.
مهريه عروس‌های قدیمی چه بود؟
پول‌هایی كه سكه شدند
در دهه 50 كم‌كم پای طلا به مهریه‌ها باز شد و در سال‌های پس از 58 سكه بهار آزادی تقریبا در بیشتر عقدنامه‌ها جا خوش كرد تا هر روز تن مردانی را كه كوچك‌ترین اختلافی با زوجه محترمه دارند، از نوسان نرخ آن به لرزه دربیاورد.
به گفته یك كارشناس حقوقی دلیل این كه پول و ملك جای خود را به سكه‌های زرین بهار آزادی در مهریه دادند، به این دلیل است كه چون همیشه چیزی به عنوان مهریه قرار می‌گیرد كه دارای ارزش باشد و بر ارزش آن افزوده شود، در زمان‌های گذشته، وجه نقد و ملك متداول‌ترین مهریه‌ها محسوب می‌شدند اما به مرور زمان، از آنجا كه ارزش پول و ملك با سرعت بسیار پایینی رشد می‌كرد، جایگاه خود را به عنوان مهریه كم‌كم از دست داد. ازطرفی سكه‌های طلا به دلیل این‌كه ارزش مادی داشت و همواره بر ارزش آن افزوده می‌شد، جایگزین این موارد شد.
19 مثقال و نیم؛ همین!
گفتیم حتی نوع مهریه بسته به نوع فرهنگ و دیگر شرایط متفاوت است؛ در حالی كه میزان مهریه‌های سنگین امری معمول در كلانشهرها شده است، اما در برخی شهرهای ایران، میزان مهریه چندان از متغیرهایی همچون تورم و چشم و هم‌چشمی تبعیت نمی‌كند.
به‌طور مثال در شهرهایی مانند مریوان، بانه، پاوه و دیگر شهرها و روستا‌های مجاورآن، میزان مهریه در تمام خانواده‌ها از هر طبقه اقتصادی و اجتماعی كه باشند، تنها 19 مثقال و نیم طلاست. آنها دلایل زیادی برای این میزان مهریه دارند.
جدای از این مساله، یكی از دغدغه‌های قانونگذاران همین موضوع مهریه و میزان آن است. چرا كه عدم توان پرداخت مهریه از سوی بسیاری از مردها، موجب شده است كه بار پرونده‌های قضایی و آمار زندانیان مربوط به این مساله افزایش یابد.
در یكی از آخرین تغییرات قانونی در چند روز گذشته كه به تصویب مجلس رسید، از این پس ضمانت اجرای
حبس زوج از مهریه‌های بالای 110 سكه حذف شده و اجبار
به پرداخت مهریه بالا‌تر را مشروط به احراز توانایی زوج كرده است.
